نویسنده و محقق و تحلیلگر: اشکان ارشادی از کرمانشاه مشهور به اشخانی
ابتدا از آسیای میانه می گوییم! تاجیک های ساکن در میان مرکز تمدنی یعنی زمین های بین دو رود سیحون و جیحون قرار گرفته اند. اغلب از ترکمنانی هستند که دیگر فارسی تکلم کنند و ترکی را از یاد برده اند.و سرزمینشان دشتی پُرآب و حاصلخیز با نَعَمات فراوان است. از دیرباز گاه بخشی از قلمروی ایران و گاه بیشتر بخشی از قلمروی ترکان بوده است. ولی مردم این سرزمین ها که بیشتر از دستجات ترک و سپس ایرانی و سُغدی بودند تحت تأثیر فرهنگ و تمدن و زبان گفتاری و نوشتاری ایران بودند. متأسفانه کشتارهای وحشتناک میان شیعه و سُنی و جنگهای کینه توزانه از ابتدای تشکیل سلسلۀ صفویه موجب گشت ترکان در آسیای میانه ( شامل ازبکستان که سند داریم ازبک ها جدا از ترکی محاوره ای خود فارسی بلد بودند. و قرقیزستان و حدودی از ترکستان شرقی و نیمۀ جنوبی کشور وسیع قزاقستان و ترکمنستان کلاً روابط خود را از لحاظ فرهنگی و تمدنی و زبان مشترک فارسی با حکومت شیعه مذهب صفویه که شاهانش و جنگجویانش ترک بودند ولی زبان فارسی را محفوظ داشتند چون برای گسترش شیعه از آن بهره می بردند و بعدها کمی تبلیغ ایرانیت را به آن افزودند. شمشیر کشی و عملیات نظامی جهت فتح و گسترش کشور شیعه مذهب در تمام طول عمر صفویان ادامه داشته ولی چون حریفانش نیرومند بودند تنها توانستند بخشی از فلات ایران را شیعه کنند که با کشتار و تجاوز به خودی همراه بود. پروسۀ ایجاد یک عامل برای به وحدت کشاندن مردمی از کاشغر تا استانبول ، از هرات تا فرات، از خوارزم تا سرزمین بحرین در سواحل عربستان که با کویت و جُلفاوِه همسایه بود و جزایر بحرین بخشی از سرزمین بحرین بودند! و از جُلفا تا جُلفاوه و عمان، از کویته در بلوچستان تا کویت که سرزمین آرمانی و حتی اهورایی ایران را تشکیل می دادند بصورت ناقص به انجام رسید. باید معجزه گری از شرق بخصوص از ایران برخیزد و عامل اتحادی دیگر را رقم زند که شاید موجب اتحاد خارجیان با ایران آرمانی نیز گشت!!!
ازبک ها از تداخل و آمیزش ترکان مغول و ترکان هون و تاتار و ترکان غُز هستند!!!
ترکمن ها در قره قالپاقستان ازبکستان از ترکمن هایند. ترکمنستانی ها نیز از ترکمن های چهره زردپوستی و گاه شبیه چینیان هستند ولی نیمۀ جنوبی که با ایرانیان و ترکان غُز و کُردها آمیزش داشته اند و در گذشته با اندکی از عرب ها آمیزش داشته اند. چهره ای شبیه به ایرانیان و اروپاییان دارند. البته نزاد ترکان در تمام قارۀ اوراسیا بیشتر خالصیت به نژاد ترک دارد ولی ژن هایی را نیز از دیگر اقوام در خزانۀ ژنی خود دارد.ترک های عراق و سوریه را علیرغم آنکه ترکی آذربایجانی تکلم می کنند. ترکمن و ترکمان نامند. البته عناصر زبان تراکمه در گویش و زبان و لهجۀ ایشان گاه به گوش می رسد و هنوز نیز این عناصر ترکمنی در لهجل ترکی ایشان زنده است.
اما ترکان ایران از کدام دسته اند و به کدام لهجه از ترکی تکلم دارند؟؟؟
ترکمن ها در ترکمن صحرا یعنی واقع در استان گلستان به ترکمنی تکلم می کنند و ترکمن هستند. در گرگان که در استان گلستان است تا بخش هایی از مازندران تا صد سال پیش ترکان قاجار در آنجا سکونت داشتند که لهجۀ ترکی ایشان گویی اویغوری بود.
ترکان استان فارس از ترکمن های قشقایی هستند و به ترکمنی با لهجۀ قشقایی تکلم می کنند.
ترکان همدان و قزوین و زنجان و آذربایجانات از گروه ترکان غُز و به ترکی آذربایجانی که خیلی خیلی به ترکی اویغوران مانندگی دارد تکلم می کنند.
ترکان سُنقُر در کرمانشاه شاید ادامۀ غُز و قاجاریان باشند و شاید از ترکمنان و ترکمن ها باشند. همانند ترکمن های عراق که در میان کردان و عرب ها پراکنده اند و در برخی جاها تجمع دارند.
ترکان خلج در استان مرکزی ساکنند ولی دیگر زبان ترکی تکلم نمی کنند. همانندترکان غَلَج در وسط کشور افغانستان که همانند خلجی ها شده اند. در شمال افغانستان از بدخشان تا مرز ایران ترکمن ها و ازبک ها و اویماق های کم جمعیت به همراه هزاره های ترک نزاد که کلهم فارسی زبان شده اند سکونت دارند. قزلباشان در کابل ساکنند و فارس زبان شده اند و آرام و ساکتند.